0Inkohlakalo isifumbathiso Spot FixingI IPL - In ukuncintisana Snooker?

Amabili Izintandokazi zami ezemidlalo baye owayebusa Amakhasi izindaba ezemidlalo kuleli sonto, kodwa kuyadabukisa ukuthi zonke ngezizathu ezingafanele. Kule minyaka embalwa edlule baboné nokwanda okuphawulekayo Inani lemibiko zenkohlakalo ezihlobene nokugembula-, is this a case of increas­ing crime or increas­ing crime detection?

Ake uqale nge ipendulo efitjhani (futhi ihlaya embi) - Angazi, kepha uma kukhona othanda ukubhaxabula ngingabheja ukuthi kuyinto encane yakho kokubili. Ngakho-ke ngikhuluma ngani empeleni?  Inombolo yomhlaba wangaphambili obekiwe 5 UStephen Lee uvinjelwe iminyaka engu-12 kulo mdlalo ngemuva kokutholakala enecala lokuphonsa umentshisi. Leli akulona icala lokuqala lenkohlakalo ku-snooker, futhi angisoli ukuthi kuzoba owokugcina. Siyisiza sekhilikithi nokho, ngakho ngifuna ukugxila ikhilikithi.

Indi­an police and the BCCI are cur­rently invest­ig­at­ing vari­ous alleg­a­tions of cor­rup­tion related to the IPL. The roll-call of people involved is depressing:

  • UGurunath Meiyappan, owayengumnikazi weChennai Super Kings nomkhwenyana wenhloko ye-BCCI, bekulokhu icala amaphoyisa
  • UShanthakumaran Sreesanth, I-Indian bowler esheshayo, bekulokhu zivinjelwe ukuphila endaweni fixing
  • Ifomu Chavan, a team mate of Srees­anth has also been banned for life for spot-fixing
  • Lalit Modi, owayengukhomishani we-IPL ubelokhu zivinjelwe ukuphila ekubandakanyekeni kwezemidlalo yi-BCCI
  • Asad Rauf, a Pakistani ICC ngunompempe, bekulokhu icala amaphoyisa in rela­tion to spot fixing

Kungaba lula ukugcona i-IPL nekhilikithi laseNdiya, ikakhulukazi njengoba i-T20 ingeyona into efana nomdlalo omuhle wekhilikithi yamaTest, kodwa lokho ngizokuyekela kuma-tabloid. Nginentshisekelo yokuthi izinto zingaqhubekela kanjani phambili njengoba ngingabaza ukuthi noma ngubani ufuna ukubona okuningi kwalokhu ngokuzayo. Phela ngabasekeli abakhokhelayo abagcina bengabaqhathiwe, noma ngoba team yabo leyo ndawo ilahlekelwa, noma ngoba bancishwa ukubuka abanye babadlali abanekhono (futhi kufakazelwa yi 3 abadlali abasha beqakamba basePakistan ababoshwe e-UK emuva e 2010).  Kufanele futhi siqaphele ukuthi lolu hlobo lokubheja seluvele lungekho emthethweni eNdiya, nokuthi i-BCCI ithumele ngokusobala umyalezo oqinile ngokukhipha ukuvinjelwa impilo yonke. Ngakho-ke kufanele wenzeni umphakathi wekhilikithi wamazwe omhlaba?

1 - Susa ikhanda lakho esihlabathini

Isinyathelo sokuqala, njengoba mhlawumbe uke wezwa ngaphambilini, ukuvuma ukuthi kunenkinga. Noma ungacabangi ukuthi sekukhona kodwa kusobala ukuthi inkohlakalo yenzeka kwikhilikithi emazingeni aphakeme njalo. Enye yezinkinga ezinkulu ukuthi imibiko eminingi yenkohlakalo igcina ingafakazelwa futhi noma ikuphi ukungabaza kubonakala kimi (njengomuntu wangaphandle) ezosetshenziswa yiziphathimandla ukuxubha izindaba ngaphansi kwetafula. Kungenzeka ukuthi lokhu akukubi kangako njengakuqala, kodwa angikaze ngizwe abaningi be-pro's noma abaphambili bephuma bethi bacabanga ukuthi iziphathimandla ziyasebenza. I-ICC kufanele ivume obala ukuthi kunezinkinga, nokukhuthaza umkhankaso obanzi, isuselwa emaphuzu alandelayo, ukuxosha inkohlakalo emdlalweni.

2 - Vikela abamemezeli bezimpimpi

Ngonyaka odlule emigubhweni yeminyaka engu-150 eYorkshire ngaya kusihlwa noGeoff Boycott, Michael Vaughan, Andrew Gale, noHarry Gration ovela ku-BBC Bheka eNyakatho. Engxenyeni yesibili kusihlwa uSir Geoff ukhulume kancane ngenkohlakalo emdlalweni. Wayecaca kahle (ngendlela wayevame unjalo) ukuthi uyazi ngesibalo esikhulu samacala enkohlakalo kulo mdlalo kodwa angeke akwazi ukuqamba amagama njengoba ezobhekana nengalo yomthetho. Kufanele kube nendlela yabadlali, izikhulu nanoma ngubani omunye obambe iqhaza kulo mdlalo ukuthi athumele imininingwane enjalo e-ICC, noma umgwamanda ozimele wokuqapha, in a way that is anonym­ous or in a way where they have pro­tec­tion from leg­al action. Such inform­a­tion can then be cor­rob­or­ated and thor­oughly investigated.

Omunye umthombo wolwazi olungaba khona ababhuki abathatha ukubheja. Ithiphu engaziwa isuka kusistimu (njengoba ukuthatha lezi zinhlobo zokubheja imvamisa akuvumelekile) kwababhuki abangakwazi, Ngokwesibonelo, babone imali eningi ebhokisini elithile noma baba nezinye izinsolo. Uma lolu lwazi lubizelwa ngaphakathi ngaphambi kwemidlalo, futhi akubikezelwanga amabhola noma okunye ukukopela okubikezelwe kwenzeka kaningana, this would be good reas­on to invest­ig­ate the play­er in question.

3 - Inqubo yokuxolelwa

Ezikhathini eziningi, abadlali ababamba iqhaza ekulungisweni kwamabala noma kwenye inkohlakalo, abanjwe kulo kusukela esemncane kakhulu. I-ICC kufanele isungule futhi isungule uhlelo lapho ngaphambi kokuthi umdlali enze isinqumo sakhe ezingeni lokuqala, banikezwa ithuba ‘lokuvuma’ noma yiziphi izingqinamba ezedlule ezingasetshenziswa ngokumelene nabo, ngaphandle kokuhlawuliswa. Ukube lokhu kwenziwe ngaphambi kokuthi umdlali adlale ikhilikithi yokuqala, bekungeke kwenzeke ukuthi umdlali abe nethuba lokwenza noma yikuphi ukudlala okonakele okunenani elibalulekile kubantu ababheja ukuze ukungabi nenhlawulo kungavunyelwa. Lokhu kuzovumela abadlali ababevaleleke njengezingane ithuba lokukhululeka kunoma yikuphi ukubopha abazizwa bekubo. Inqubo enjalo kufanele ihlanganiswe nohlelo lwezemfundo olwenzelwe ukusiza abadlali ukuthi babone noma yimuphi umzamo wokubabamba ngokuzayo.

4 - Shintsha isiko phezulu

Shicilela, bancoma futhi bathuthukise abadlali abasezingeni eliphakeme ababika obala imizamo yokufumbathisa noma yokubakhipha kunoma yiluphi uhlobo lokukopela. Ukusebenzisa laba bantu njengezibonelo ezinhle kungakhuthaza abadlali abasebancane, and play­ers in lower leagues to real­ise it is import­ant to report any­thing sus­pi­cious and that they will be taken seriously.

5 - Izinhlawulo ezinzima zomthombo wenkinga

I-ICC kufanele inxenxe ohulumeni ukuba bashayele umthetho ngezinhlawulo ezinqala zabantu abatholakala benamacala okuhlela ukukopela kuyo yonke imidlalo. Angiqondile abadlali abakwenzayo, kepha abantu abaqhuba imisebenzi yobugebengu abafumbathisa noma badlalise abadlali. Kwesinye isikhathi laba bantu bathola lokho okubonakala kuyimisho ethambile kakhulu, akukho ndawo eseduze ngokwanele yokuvimba abanye ekulingweni kwezinzuzo zemali ezingaba khona. Ngingathanda ukubona 5+ isigwebo sonyaka kanye nokuhlawuliswa okukhulu ngokwanele ukuhlubula ngisho nabantu abacebile kakhulu kuyo yonke impahla yabo.

6 - Izinhlawulo zabadlali

Noma yimuphi umdlali otholwa enecala lokukhohlisa kumele abhekane nesijeziso esinzima kakhulu - ukuvinjelwa impilo yakhe yonke kulo mdlalo, inhlawulo enkulu, futhi okungenzeka ijele. Okuwukuphela kwalokhu kwenzeka kubadlali abaphumela obala bavume ukubandakanyeka kwabo ngaphambi kokuba baphenywe futhi basebenzisane ngokugcwele neziphathimandla. Lawa macala kuzofanele ahlulelwe ngokuya ngakunye, kepha ngiphakamisa ukuthi izinhlawulo zibe nzima kakhulu, per­haps a 1–2 year ban along with a con­tract that requires the play­er to be involved in pub­lic cam­paigns and edu­ca­tion pro­grammes for young­er generations.

7 - Funa imibono kwabanye

Ikhilikithi ngumdlalo wamazwe omhlaba, owela imingcele yamasiko. Abantu ePakistan, New Zea­l­and or the West Indies may well have per­spect­ives and ideas about how to deal with cor­rup­tion that I don’t. It would be wise for the ICC to always be listen­ing for sug­ges­tions from around the world about pos­sible ways to com­bat corruption.

shiya impendulo